Hoe bomen het risico op bosbranden juist verkleinen

Het is de grootste nachtmerrie van een organisatie die bomen plant: bosbranden. Vaak zijn ze de oorzaak van menselijk handelen. Maar door de effecten van klimaatverandering – zoals toenemende droogte en extremere temperaturen – komen natuurbranden steeds vaker voor én worden ze heftiger. Heeft het dan wel zin om bomen te planten? Ja, juist! Want hoewel het tegenstrijdig klinkt, kunnen bomen het risico op bosbranden verkleinen. Hoe zit dat?

Meer bos = minder droogte

Bossen zelf kunnen geen bosbranden voorkomen. Maar goed beheerde bossen verkleinen wél het risico op bosbranden en de ernst ervan. Dat komt doordat bomen op verschillende manieren bijdragen aan een koeler, vochtiger en stabieler klimaat:  

• Constante temperatuur. In een bos is de temperatuur stabieler dan op plekken zonder bomen. Ook is de luchtvochtigheid er hoger. 

• Schaduw en verkoeling. Dankzij hun bladeren zorgen bomen voor schaduw en verkoeling. Het bladerdak beschermt de bodem tegen de zon, waardoor deze minder snel uitdroogt.  

• Vochtvasthoudend vermogen. Bladeren, de bosbodem en andere begroeiing houden allemaal water vast. Onmisbaar tijdens (langdurig) droge periodes!  

• Meer bescherming. Bomen verminderen de kracht van de wind, zon en regen. Dit zorgt voor minder hevige temperatuurverschillen. Ook blijft de lucht vochtiger.  

Kortom, bomen planten helpt om hitte en droogte tegen te gaan, waardoor de kans op bosbranden ook kleiner wordt. Maar het is daarbij wél belangrijk dat de juiste boom op de juiste plek groeit en dat het bos op een goede manier wordt beheerd.

Door de gevolgen van klimaatverandering neemt de kans op (extreme) droogte, hitte en dus bosbranden toe.

De kracht van een divers loofbos

Sommige boomsoorten zijn brandgevoeliger dan andere, omdat de ene boomsoort meer vocht vasthoudt dan de andere. Loofbomen, zoals eiken of beuken, houden relatief veel water vast in hun bladeren en in de bodem. Daardoor vatten ze minder snel vlam dan naaldbomen, zoals dennen en sparren. Droge naalden vallen makkelijk op de grond en hopen zich op. Een klein vonkje is dan genoeg om een vuur te laten ontstaan dat zich razendsnel verspreidt.  

Wat ook helpt, is het planten van bossen met een mix aan soorten bomen en struiken. Zulke gemengde bossen zijn een stuk beter bestand tegen droogte dan een bos dat maar uit één boomsoort bestaat (monocultuur). Krijgt één soort last van de droogte? Dan zijn er in een gemengd bos nog voldoende andere boomsoorten die het bos in stand houden. 

Het planten van de juiste boom op de juiste plek is dan ook een belangrijk uitgangspunt van ons werk. Per project bekijken we nauwkeurig welke soorten van nature in het gebied thuishoren en welke soorten toekomstbestendig zijn, doordat ze bijvoorbeeld goed bestand zijn tegen droogte. 

Een bos met verschillende soorten loofbomen is minder brandgevoelig dan een bos met naaldbomen.

Bosbeheer en brandpreventie

Naast het planten van de juiste bomen besteden we veel aandacht aan het beheer, onderhoud en de bescherming van bossen. Daar is brandpreventie een belangrijk onderdeel van. We doen dit samen met onze lokale partners in binnen- en buitenland, die de projectlocatie en risico’s goed kennen.

De maatregelen die we nemen verschillen per project, maar denk bijvoorbeeld aan:

• Voorlichting en bewustwording. Bosbranden ontstaan vaak (onbewust) door menselijk gedrag. Bewustwording om het risico op (overslaande) bosbranden te beperken, is daarom een belangrijk onderdeel binnen onze projecten. We werken hieraan samen met onze internationale partners, overheidsinstanties en de lokale gemeenschappen in projectgebieden.

• Beleid. Naast voorlichting en bewustwording stellen we ook beleid op om risico’s te beperken. In onze projectgebieden in Spanje, Ethiopië en Indonesië hebben we samen met autoriteiten veiligheidsprotocollen opgesteld. Ook geldt soms een zero buring-beleid, bijvoorbeeld in periodes van langdurige droogte of met een hoog bosbrandrisico. In dat geval is het gebruik van vuur voor bijvoorbeeld landbewerking verboden.

• Onderhoud. We zorgen voor goed onderhoud op de plantlocaties, om te voorkomen dat vuur zich makkelijk kan verspreiden. Denk bijvoorbeeld aan het snoeien of verwijderen van brandgevoelige struiken of andere vegetatie. 

• Aanleg van brandgangen. Op strategische plekken in een nieuw bos leggen we brandgangen aan: stroken zonder bomen of begroeiing. Deze ‘stoplijnen’ houden het vuur tegen en voorkomen dat het zich verder door het bos verspreidt. 

• Patrouilleteams. Op sommige projectlocaties zijn patrouilleteams aangesteld, die het bos controleren op (opkomende) branden en de juiste materialen in huis hebben om vuur snel te kunnen blussen. 

• Waterbeheer. Op plekken zoals Borneo bouwt onze projectpartner dammen om water zoveel mogelijk in het gebied vast te houden. Een vochtige bodem is noodzakelijk voor het soort bos dat we hier planten, maar ook om bosbranden te voorkomen.   

Onderhoud op onze plantlocaties is een belangrijk onderdeel van brandpreventie, zoals het snoeien of verwijderen van brandgevoelige struiken of andere vegetatie.

De juiste boom op de juiste plek, met de juiste zorg 

We kunnen bosbranden – helaas – nooit helemaal voorkomen. Zeker omdat branden in tijden van langdurige droogte of door harde wind makkelijk kunnen overslaan naar bossen. Gelukkig kan een gezond bos zich snel herstellen en groeien vaak zelfs uit de meest zwartgeblakerde boomstammen weer nieuwe bomen. 

Ondertussen zorgen wij ervoor dat we het risico op bosbranden zoveel mogelijk verkleinen door goed na te denken over de soort bomen die we planten én de manier waarop we het bos beheren. Zo zorgen we samen voor een groenere en koelere wereld!