Van grasland naar bos in drie jaar op Sulawesi

In drie jaar tijd een nieuw tropisch bos aanplanten. Op Noord-Sulawesi zagen we met eigen ogen dat het mogelijk is. Trees for All steunt hier stichting Masarang bij de realisatie van een innovatief en uitdagend herbebossingsproject. In totaal worden 160.000 bomen geplant om zo eentonig grasland om te toveren tot tropisch regenwoud. In september gingen onze directeur en programmamanager internationale projecten op bezoek bij het project. Hoe staat het er nu voor? 

Wat doen we ook alweer op Sulawesi?

Op het Indonesische eiland Sulawesi vind je allerlei ecosystemen, zoals regenwoud, mangrovebossen en koraalriffen. In het regenwoud leven tientallen diersoorten die op geen andere plek in de wereld voorkomen. Denk aan het celebesspookdier en de kuifmakaak. Het slechte nieuws: zo’n 80% van het leefgebied is verdwenen door ontbossing, waardoor deze dieren met uitsterven worden bedreigd.  

Om dit unieke ecosysteem te herstellen, steunen we in Noord-Sulawesi het project van Stichting Masarang, gelegen in Temboan. Deze stichting is opgericht door Willie Smits, een Nederlandse natuurbeschermer en bosdeskundige die al ruim 40 jaar actief is in Indonesië. 

Masarang – vernoemd naar de vulkaan in de omgeving – heeft in Temboan zo’n 600 hectare grond gekocht van de omliggende dorpen en particuliere grondeigenaren. Deze voormalige bosgebieden waren decennia geleden omgezet in kokosnootplantages en landbouwvelden. Door het jaarlijks afbranden (slash & burn) is de grond uitgeput geraakt. Het gevolg? Het hardnekkige alang-alang gras is gaan woekeren.  

Invasief gras

Alang-alang is een groot probleem in Indonesië en andere Aziatische landen. Miljoenen hectaren land zijn met het hardnekkige gras bedekt. Daardoor heeft het land geen ecologische én economische waarde meer. Bomen kunnen zich bijvoorbeeld niet tussen het meterslange en verstikkende gras wortelen, waardoor natuurlijk bosherstel onmogelijk is zonder een helpende hand. 

En die helpende hand willen wij graag reiken. Samen met Stichting Masarang vormen we 50 hectare alang-alang gras om tot tropisch regenwoud. Dit doen we door bomen te planten op een bijzondere manier.

Een bijzondere aanpak

We zijn erg onder de indruk van de eerste resultaten van het Masarang-project. Al wandelend door het gebied zagen we met eigen ogen dat binnen drie jaar een nieuw bos kan groeien. Ook onze aanplant van nog geen half jaar oud groeit snel en de boompjes komen al boven het alang-alang gras uit. Dat belooft veel goeds!

De snelle ontwikkeling tot bos komt door een succesvolle plantmethode die door Willie Smits is bedacht. De aanplant vindt in twee fases plaats. Door eerst snelgroeiende boomsoorten te planten, zogenaamde pionierssoorten, ontstaat er snel een schaduwrijke omgeving. Daardoor sterft het gras af.  

De pionierssoorten worden gekapt voordat zaadverspreiding mogelijk is en gebruikt voor duurzame doeleinden. Zo worden van het lichte hout van de balsa boom surfboards gemaakt. Hierna plant Masarang inheemse soorten die in de schaduw kunnen groeien. Die vormen straks weer divers en tropisch oerwoud.

Biochar als bodemverbeteraar

De manier waarop Masarang bomen plant, getuigt van veel expertise. De kwaliteit van de zaailingen is hoog en het planten wordt met grote zorgvuldigheid gedaan, voornamelijk door vrouwen die dit volgens Willie het beste kunnen. 

Hoe dat gaat? Een projectmedewerker haalt het jonge boompje voorzichtig uit het zakje en zet het in een plantgat. Hij/zij doet er compost bij en biochar, een soort houtskool die van snoeihout wordt gemaakt. De biochar is op zeer hoge temperatuur verhit, waardoor het de bodemvruchtbaarheid bevordert en veel CO2 opslaat. Hierna wordt de grond afgedekt met mulch, een mengsel van stro en andere vegetatie.

Track your Trees

Onze aanplant in het Trees for All gebied is zo’n 50 hectare groot. De komende jaren planten we dat vol met in totaal 160.000 bomen. Ook hebben we de bouw mogelijk gemaakt van een observatietoren van wel 15 meter hoog. We konden er al op en hadden hier een prachtig 360 graden-uitzicht over ons gebied. Over een maand worden hightechcamera’s geplaatst die alles kunnen monitoren. Met internetverbinding kunnen we dan op afstand de groei van ons bos volgen.  

Sociale impact: boost voor de werkgelegenheid

Ook gingen we op bezoek in de twee omliggende dorpen Temboan en Rumbia. Dat gaf ons een goed beeld van de dynamiek en start van het project. Aanvankelijk dachten de lokale dorpshoofden dat Willie Smits gek was. Waarom zou een buitenlander hier bomen willen planten? De eerste reacties waren dan ook ongelovig en argwanend. Tot ze de goed doordachte plannen hoorden, en de dreiging voelden van andere kopers van buitenaf die de grond wilden gebruiken voor eigen gewin. Toen hebben ze Stichting Masarang hun vertrouwen gegeven en terecht! 

Het project zorgt niet alleen voor een stabieler klimaat en de terugkeer van dieren in de regio, maar levert ook werkgelegenheid op. Dat is van groot belang in de omliggende dorpen waar mensen weinig inkomstenbronnen hebben, behalve de opbrengsten van de teelt van palmsuiker, kokosnoten, specerijen en visserij.  

Dit werk wordt vooral door mannen gedaan, waardoor er voor vrouwen geen mogelijkheden zijn om geld te verdienen. De omliggende dorpen zijn arm en er is weinig toekomstperspectief met het gevolg dat er bijvoorbeeld schildpaddeneieren worden geroofd. In ons project krijgen de vrouwen juist wel extra kansen om mee te werken in de kwekerij en in het veld. De kwekerij stond er trouwens prachtig bij, met wel 50 soorten die hier geplant worden!

Een betrokken community

Er zijn nog veel meer plannen om de werkgelegenheid verder uit te breiden. Denk aan ecotoerisme en lokale projecten, zoals een grootschaligere productie van palmsuiker, de verwerking van kokosnootschillen en resthout te verwerken tot biochar en andere producten. Deze langetermijnvisie is belangrijk voor de lokale gemeenschap. Want als de herbebossing over een paar jaar is afgerond, is het cruciaal dat de omliggende communities zich betrokken voelen en op een duurzame manier in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

Indrukwekkende resultaten

De lokale bevolking is nu al heel blij met de resultaten en toekomstige plannen om ecotoerisme op gang te brengen. Wat ze nu al merken?

• Het verschil in temperatuur tussen het alang-alang grasland en herbeboste deel is al voelbaar: de temperatuur in het bos is een stuk lager.
• Er is weer volop leven. Vogels komen terug, zoals de Wielewaal, en prachtige witte vlinders zweven rond – een teken dat het bos zich herstelt. Ook vleermuizen en zwaluwen nestelen in een voor hen uitgehakte grot. Verder is de schildpaddenpopulatie toegenomen door een ‘turtle hatchery’. Hier broeden schildpadden eieren uit van de nesten die op het strand worden gevonden. Dat verhoogt hun overlevingskans en beschermt ze tegen stropers. 
• De waterbronnen geven weer meer water, zelfs nu, in de extreem droge tijd.  
• Tot slot is de impact ook op zee merkbaar. Bomen houden meer water vast in de grond. Hierdoor wordt de afvoer van (vervuild) water en sedimenten verminderd. Lokale vissers zien dat het koraalrif voor Temboan zich herstelt en ze ook nog eens meer vis kunnen vangen.  

Een voorbeeldproject

Het bezoek heeft ons laten zien dat het project ontzettend goed is uitgedacht: alles is circulair en verbonden. We kunnen niet wachten tot het volgende plantseizoen waarin de rest van de bomen worden geplant. Een bos voor de toekomst, waarvan mensen, dieren én de natuur zullen profiteren.  

Ook gaan we onderzoeken hoe we deze plantmethode breder kunnen inzetten bij de herbebossing van alang-alang velden. We zien ook dat de toepassing van biochar, mits op de juiste manier geproduceerd, een enorme impuls kan geven aan de groei van jonge bomen. Deze kennis zullen we uitdragen naar andere projectpartners waarvoor dat relevant is.