Hoe inheems bos juist helpt tegen bosbranden in Spanje

Spanje worstelt met toenemende droogte en felle bosbranden. De verwoestijning van het binnenland zet door en de eerste bosbranden van 2023 zijn alweer een feit. Hoe gaan we daar als Trees for All mee om? Met ons project in Andalusië bieden we met slimme beplanting juist klimaatproblemen het hoofd én geven we een boost aan de lokale biodiversiteit. ‘Aanplant van inheems bos gaat branden juist tegen.’

‘We waren zo goed op weg met de voorbereidingen, maar toen kleurde de regio rood. Vanwege het grote risico op bosbranden hebben we uit voorzorg al het projectwerk stilgelegd,’ vertelt Fernando Bautista Exposito, coördinator van AlVelAl, onze partner in Andalusië.

In augustus 2022 wilde Fernando met zijn team de eerste activiteiten voor ons project opstarten. In het Sierra de Maria-Los Vélez Natural Park, herstellen we het parklandschap door 43.000 bomen te planten.

Maar toen werd het Spaanse binnenland geteisterd door bosbranden. De beelden staan in ons geheugen gegrift: een enorme vlammenzee, tienduizenden hectaren zwartgeblakerd en vele dorpen verlaten. Nog steeds is het hier droger dan ooit.

Verwoestende bosbranden

De gevolgen van klimaatverandering zijn ieder jaar meer zichtbaar. 2022 was qua bosbranden het ergste jaar van de afgelopen eeuw. Maandenlang was het gortdroog en liep de hitte op tot ruim boven de 40 graden. Volgens schattingen van het European Forest Fire Information System (EFFIS) zijn in Spanje 310.000 hectaren aan natuur en bos in de as gelegd.

Voornamelijk eentonige dennenakkers werden verwoest. Zo’n dichte monocultuur van dennen is namelijk erg brandbaar. Droge dennennaalden vallen op de grond en hopen zich op. Er hoeft maar een vonkje bij te komen en het vuur kan zich razendsnel verspreiden.

Heeft het dan wel nut om bomen terug te planten nu de droogte aanhoudt? Jazeker!

De juiste boom op de juiste plek

Het aanplanten van klimaatbestendig bos is bij Trees for All een belangrijke strategie. Daarom planten we met onze projectpartner AlVelAl alleen inheemse soorten die goed tegen extreme warmte kunnen. Fernando: ‘Het originele ecosysteem is een gemengd bos met open plekken waar struiken, kruiden en bloemen gedijen. In feite een heel divers landschap en ook nog eens zeer klimaatbestendig.’

Deze soortenrijkdom zorgt voor een stabiel bos in tegenstelling tot een monocultuur. Bij uitval van één boomsoort, door bijvoorbeeld droogte, ziekten of plagen, blijft het bos als geheel behouden en nemen de andere boomsoorten de opengevallen plek in. Bovendien ‘helpen’ de bomen elkaar door schaduw te bieden. Ook is de waterhuishouding beter geregeld, omdat loofbomen meer water vasthouden. En dus minder kans op bosbranden.

Van kale rotsen tot klimaatbestendig bos

Na uitstel van de terreinwerkzaamheden afgelopen zomer, is het project in het najaar toch van start gegaan. Van eind november tot half januari heeft een groep enthousiaste medewerkers van AlVelAl ruim 38.000 zaailingen in de kale, rotsachtige bodem geplant. Om uitdroging te voorkomen waren de boompjes behandeld met hydrogel.

We gaan bewust voor soorten als de jeneverbes, steeneik, moerbeiboom en ook de inheemse Aleppo-den die hier van nature voorkomen. Deze soorten zijn gehard: door jarenlange ‘ervaring’ zijn ze beter bestand tegen droogte. ‘Je moet niet vergeten dat hier jaarlijks amper 350 mm neerslag valt. Dat is verschrikkelijk weinig.’

Daarom wortelen de meeste aangeplante soorten ook diep. Naast de boompjes is er ook Retama aangeplant, een vlinderbloemige struik. ‘Die groeit tot 2-3 meter hoogte, maar zijn wortels kunnen wel tot 25 meter diep reiken.’ Daarmee kunnen ze in droge perioden toch bij water dat diep in de grond verscholen ligt.

Daarnaast gingen er 30.000 eikels de grond in. ‘Die komen van moederbomen uit de buurt en waren van uitstekende kwaliteit. Als er al 10% van die eikels uitgroeit tot een kiemplantje, hebben we een mooi mozaïek aan bomen voor de toekomst.’

Maatregelen tegen uitdroging

Naast het planten van inheemse bomen, wordt de projectlocatie goed beheerd om er een geschikt leefgebied voor plant en dier van te maken en het ecosysteem te herstellen. Rondom de plantlocatie worden brandgangen aangelegd. Dit zijn stroken land waar de planten en struiken kort worden gehouden. Zo wordt de verspreiding van branden voorkomen en vertraagd.

Ook zijn er in het gebied van de herbebossing veertien poelen uitgegraven. Door de leemachtige onderlaag wordt het water er beter vastgehouden en kan het water voor de jonge boompjes gebruikt worden in tijden van aanhoudende droogte.

Tegelijkertijd trekt het insecten aan, waardoor de soortenrijkdom weer groeit. ‘De poelen zijn het habitat bij uitstek van de Andalusische vroedmeesterpad, een kwetsbare soort. Ook vele waterminnende insecten zoals libellen profiteren ervan.’

Terugkeer van de Iberische lynx

AlVelAl heeft afgelopen jaar ook zogenaamde ‘majanos’ gemaakt: hopen van puin, pallets, aarde en snoeiafval waar konijnen schuilen. ‘Voor deze dieren is de rotsbodem vaak te hard om holen te graven, maar de majanos bieden een uitkomst.’

Sinds de toevluchtsoorden er zijn, is de konijnenpopulatie in het projectgebied al flink toegenomen. Dat trekt weer allerlei roofdieren aan zoals de steenarend, oehoe en marterachtigen. Maar de kers op de taart is voor Fernando toch wel de Iberische lynx. Deze katachtige die eind jaren ’90 bijna was uitgestorven, is aan een opmars bezig en inmiddels in de buurt gesignaleerd.

‘Zo’n icoon hier weer terugkrijgen, is machtig mooi. Dan is het ecosysteem compleet.’ Hopelijk zien we straks een lynx tussen ‘onze’ opgroeiende steeneiken en jeneverbessen jagen!