Herstel van een ecosysteem dankzij de jeneverbes: we bezochten ons project in Spanje

In Spanje brengen we het oorspronkelijke bos terug in het indrukwekkende Sierra de Maria-Velez Natural Park. Dat doen we samen met onze lokale partner AlVelAl. We plantten er afgelopen jaar ruim 43.000 bomen, zoals de karakteristieke jeneverbes, steeneik en moerbeiboom. Maar dit project gaat om meer dan alleen herbebossing: we maken het herstel van een heel ecosysteem op de Spaanse hoogvlakte mogelijk. Hoe het project ervoor staat? Twee collega’s van Trees for All namen in november 2023 een kijkje!

Waarom planten we hier bomen?

Decennia geleden is het natuurpark Sierra de Maria-Velez in het zuiden van Spanje ontbost en daarna voor de graanteelt en als schapenweides gebruikt. Aan de voet van de imposante rotsformaties is nu slechts kaal terrein over waar alleen nog wat gras groeit. En dat is een enorm probleem. De grond droogt steeds verder uit en karakteristieke dieren zoals de Spaanse keizerarend en de bedreigde Iberische lynx zijn uit het gebied verdwenen. Ook komen de oorspronkelijke boomsoorten nauwelijks meer voor.

Juist deze bomen planten wij in dit herbebossingsproject terug, om zo het parklandschap te herstellen. Inmiddels zijn er al 43.000 bomen de grond in gegaan! Verder graaft AlVelAl vijftien poelen. Die voorzien de bomen van water in droge tijden, maar trekken ook dieren en planten aan, zodat de natuur weer tot leven komt. 

Een flinke uitdaging, want tijdens ons projectbezoek zagen we duidelijk de negatieve gevolgen van klimaatverandering in het gebied.

Moeilijke omstandigheden, maar we geven niet op

Het begon met de droogste en heetste winter sinds tijden. In het projectgebied is nauwelijks een spat regen gevallen. Vooral de aangeplante eikenboompjes hadden het hierdoor moeilijk. Daarna kwamen aan het begin van de zomer de stormen met hoosbuien die modderstromen veroorzaakten, waaronder de vijvers bezweken. En de rotsachtige, kale bodem werkte ook niet mee.

Ten slotte explodeerde de populatie konijnen in het gebied. Dat was goed nieuws voor de arenden, uilen en de zeldzame Iberische lynx, die in de buurt zijn waargenomen. Maar de konijnen begonnen ook aan de geplante boompjes te knagen. Bovendien groeven de hydrogelkorrels op, die we juist in de grond hadden gestopt om de aanplant van water te voorzien.

Kortom, het was een lastig eerste jaar. Onze geplante ‘boompjes’ zijn hierdoor klein gebleven en een deel is uitgevallen. Bovendien zijn steeneik, moerbei en jeneverbes ook nog eens trage groeiers. Daarmee is dit duidelijk een project van de lange adem en van doorzetters. En dat zien we gelukkig terug in de bevlogenheid en passie van het AlVelAl team, onze lokale projectpartner!

Herstel van een ecosysteem dankzij de jeneverbes

Fernando is de coördinator van ons project en nam ons mee in de werkwijze van AlVelAl. Hij is niet bang voor een andere, innovatieve aanpak. Afgelopen decennia zijn er massaal dennen in de heuvels aangeplant. Maar deze dennenakkers zijn een groot risico voor bosbranden en er is nauwelijks leven te bespeuren. Daarom kiest Fernando in ons project voor een meer diverse aanplant met de jeneverbes voorop.

In Nederland zijn ze nauwelijks meer te vinden, maar in Spanje is de jeneverbes een steunpilaar om het herstel van het oorspronkelijke ‘dehesa’ landschap (boomweide) mogelijk te maken. Dankzij z’n doornige takken krijgen andere planten en bomen spontaan kans om te groeien. Samen met de genomen maatregelen om de biodiversiteit te bevorderen, zoals hopen snoeihout laten liggen en vijvers graven, trekt dat insecten, vogels en zoogdieren aan.

Bestuivers, zoals bijen, zullen straks in aantal toenemen waardoor ook de omliggende landbouw ervan profiteert. Zo werkt AlVelAl op landschapsniveau en draagt het ecosysteemherstel bij aan de verduurzaming van de regio.

De juiste maatregelen

Ook tijdens ons bezoek werden er jeneverbessen en eiken geplant op de kale terreinen. De plantgaten werden met een graafmachine uitgediept en de vrijwilligers waren enthousiast aan het planten met een plantboor, een soort metalen constructie. De boompjes kregen extra water, omdat het al een tijdlang niet heeft geregend en ze toch een goede start te geven.

Ten slotte werden er biologisch afbreekbare houders van geperst bamboe geplaatst rond de boompjes om het loof tegen konijnenvraat te beschermen. Ook worden de vijvers momenteel hersteld en stormbestendig gemaakt.

Veerkrachtige bomen

Maar bovenal is de veerkracht van de inheemse boomsoorten zelf opvallend. Eikjes die eerst dood leken, krijgen weer blaadjes en het overgrote deel van de jeneverbessen heeft het overleefd.

Bovendien heeft AlVelAl 30.000 eikels als extra beheersmaatregel bij de aanplant in de grond gestopt. Nu, na 11 lange maanden van wachten, komen de eerste scheuten daarvan tevoorschijn. Fernando enthousiast en wij ook. Jaime, de directeur van Parkbeheer die ook met ons mee was, had niet durven hopen dat hij ooit nog eens aanplant van jeneverbes en steeneik zou meemaken.

700-jarige jeneverbes

We hebben ook een nabijgelegen deel van het park bezocht waar Alvelal eerder heeft aangeplant. Zo zagen we een 700-jarige jeneverbes, een icoon in de regio. Generaties herders hadden met hun schaapskudden daar in de schaduw gezeten, de wirwar aan zware takken vormden net een stal. Erg indrukwekkend om te zien!

Dit deel van het park is een gevarieerd gebied van open land en steile hellingen. Het vormt een belangrijke verbindingszone tussen verschillende nationale parken in de buurt. Daarom onderzoeken we samen met AlVelAl of we hier ook kunnen herbebossen. Ecosysteemherstel met die taaie jeneverbessen natuurlijk als boegbeeld.