Leren en bijsturen in Ghana: hoe gaan we om met droogte en loslopende geiten?

Het planten van bomen en bossen is niet eenvoudig. Zeker buiten onze landsgrenzen moeten we rekening houden met allerlei uitdagingen en risico’s. Om écht het verschil te kunnen maken, moeten we soms leren van tegenslagen en bijsturen waar nodig. Bijvoorbeeld in Ghana, waar de jonge aanplant het lastig heeft door aanhoudende droogte en loslopende geiten.

Waarom we bomen planten in Ghana

In Ghana werken we sinds 2021 met onze projectpartner Tree Aid aan het herstel van rivierbossen in het Bongo-district. Dit is één van de droogste gebieden in Noord-Ghana, waar veel mensen onder de armoedegrens leven.

Veel bos is door de jaren heen verdwenen. In combinatie met de effecten van klimaatverandering zorgt die ontbossing voor sterke erosie en gedegradeerd land, waar het moeilijk is om voedsel te verbouwen. Bovendien gaan door de aanhoudende droogte en overstromingen in het regenseizoen veel oogsten verloren.

Bij de start van dit project wisten we dus al dat de omstandigheden hier uitdagend zouden zijn. Maar daarmee is de potentiële impact die we hier kunnen maken ook extra groot. Risico’s nemen en impact maken zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Gedegradeerd land in het Bongo district

Complexe regels

Binnen het project werken we samen met de inwoners van twintig omliggende dorpen. Boeren krijgen trainingen in agroforestry (duurzame landbouw). Ze planten bomen op hun eigen land die voedsel en inkomsten opleveren, zoals cashew en mango. Daarnaast planten ze bomen op gemeenschappelijke gronden, waarvan het gebruiksrecht volgens lokale wetten geregeld is.

Deze regels zijn erg complex. In de meeste dorpen bestaan (ongeschreven) regels over het gebruik van land en natuurlijke hulpbronnen. Toch bestaat hier in de praktijk vaak onduidelijkheid over, wat het lastig maakt om toezicht te houden. Bovendien vraagt het van de boeren flinke inspanning om toezicht te houden en de aanplant te onderhouden. Iets wat van groot belang is, omdat de jonge bomen het zwaar hebben door aanhoudende droogte en loslopende geiten die maar al te graag van een jong boompje snacken.

De kwekerij in Ghana

Inspelen op watertekorten

Ondertussen zijn we twee keer in Ghana geweest om de voortgang van het project te monitoren. Daarnaast komt een delegatie van Nederlandse waterschappen regelmatig in het gebied. Deze delegatie werkt voor de Blue Deal, een internationaal watermanagement programma dat als doel heeft om mensen wereldwijd toegang te geven tot voldoende, schoon en veilig water. We werken nauw samen met Blue Deal, omdat water een belangrijke succesfactor is in deze droge regio.

Ons laatste veldbezoek was in november 2022; drie weken nadat de laatste regens waren gevallen. Tot onze schrik waren de meeste beken al opgedroogd. En dat terwijl de droge tijd nog moest beginnen. De bevolking heeft het schaarse water uit de waterbronnen nodig voor hun eigen land en huishouden. Het water voor de bomen moeten zij uit een stuwmeer verderop halen. Dit is een tijdrovende operatie vanwege de afstand en benodigde hoeveelheid water. Het overlevingspercentage van de bomen was daardoor niet op niveau.

Daarom hebben we besloten om extra budget beschikbaar te stellen voor de aanschaf van drie tricycles. Met deze gemotoriseerde driewielers kan het water van het meer naar de dorpen getransporteerd worden. Daarnaast hebben we watertanks en materialen beschikbaar gesteld om het water in de dorpen op te kunnen slaan. Doordat het water lokaal opgeslagen kan worden, hoeven boeren niet voor elke irrigatieronde water uit de dam te halen. Hierdoor kunnen zij de aanplant iedere week water geven tijdens het droge seizoen.

Omgaan met loslopende geiten

Een ander punt van zorg in ons projectgebied is het rondlopend vee. Vooral geiten zijn een belangrijk onderdeel van de lokale economie in Noord-Ghana. Tijdens de regentijd en oogstperiode zijn de geiten aangelijnd om de oogst te beschermen. In deze periode is er ook genoeg voedsel voor de dieren beschikbaar. Maar in de droge periode is de vegetatie schaarser en worden de geiten losgelaten om te grazen. Een sappig jong boompje is dan snel opgegeten.

De aanplant wordt daarom beschermd met kippengaas of mudwalls. Tijdens ons bezoek hebben we gezien dat het maken en onderhouden hiervan erg arbeidsintensief is en lang niet overal gebeurt. Daarom hebben we extra budget beschikbaar gesteld aan Tree Aid voor materialen. Op ons verzoek worden tientallen ‘boomeilanden’ gemaakt met een hekwerk erom heen. Daarmee kunnen we zo’n 21.000 bomen tegelijk beschermen. 

Met mudwalls worden de jonge boompjes beschermd tegen loslopende geiten die graag aan een jong boompje knabbelen.

Inkomsten voor de lokale bevolking

Nog een uitdaging zijn de vergoedingen die de lokale projectmedewerkers krijgen. In elk dorp zijn 20 “lead farmers” aangesteld die een belangrijke rol spelen bij de uitvoering van het project. Deze 400 boeren, voornamelijk vrouwen, helpen bij het kweken, verspreiden en het planten van de jonge bomen. Ook zorgen ze voor de bescherming en het bewateren van de zaailingen.

De boeren zijn erg gemotiveerd om een bijdrage te leveren aan het project. Wel moeten zij hun projectwerkzaamheden combineren met hun dagelijkse huishouden of werk op het land. En dat terwijl de toch al zware levensomstandigheden almaar verslechteren door tegenvallende oogsten en inflatie.

Tijdens ons veldbezoek kregen we van de lead farmers het signaal dat de huidige beloning voor de geleverde diensten niet opweegt tegen de gevraagde tijdsinvestering. Dit is een zorg die wij vanaf het begin hebben gedeeld met Tree Aid. De inzet van lead farmers is onmisbaar binnen het project. Daarom hebben we een plan gemaakt voor een betere beloning van hun werkzaamheden. Denk daarbij aan extra vergoedingen voor irrigatie, het onderhoud van de jonge aanplant en de aanleg van de mudwalls.

Lead farmer Aeng-bise

Bijsturen en impact maken

Het tijdig signaleren van knelpunten en bijsturen waar nodig, is een ontzettend belangrijk onderdeel van onze werkzaamheden. Alleen zo kunnen we écht positieve impact maken voor het klimaat, de biodiversiteit en de leefomstandigheden in Ghana. We werken daarom nauw samen met onze projectpartners zoals Tree Aid en delen met hen onze ervaring en expertise. Ook zijn we bereid om extra financiële steun te geven als dat de kans op succes vergroot, zoals in Ghana het geval is.

Risico’s en impact zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarom willen we de ervaringen over dit project delen, zodat niet alleen wij, maar iedereen hiervan kan leren. Bovendien is het planten van bomen niet altijd zo eenvoudig als dat het lijkt. Of zoals we zeggen: It’s not about planting trees, but about growing trees. Daar zijn we graag transparant over. En ondertussen blijven we ons inzetten om van dit project een succes te maken!

Update 2025: Tussen 2021 en 2024 hebben we meer dan 200.000 bomen kunnen planten in Ghana. Niet alle bomen hebben de eerste aanplantfase overleefd. Daarom heeft de bevolking een deel opnieuw geplant. Ondertussen heeft een groot deel van de boeren de overstap naar agroforestry gemaakt en zijn mensen nog steeds gemotiveerd om bomen te planten. Tussen 2025 en 2031 helpen we gemeenschappen daarom met de aanplant van nog eens 35.000 bomen voor agroforestry. Daarnaast focussen we op het monitoren en beschermen van de nieuwe en bestaande aanplant, om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk jonge bomen uitgroeien tot volwassen exemplaren.