Hoogleraar Louise Vet: "Landschapselementen geven de biodiversiteit een enorme boost"

Onze ambassadeur Louise Vet is hoogleraar ecologie en expert op het gebied van biodiversiteit. In dit interview vertelt ze waarom landschapselementen zoals bomen en heggen onmisbaar zijn om de biodiversiteit in Nederland te herstellen en te vergroten.

Biodiversiteit onder druk

Het gaat niet goed met de biodiversiteit in Nederland. Alleen al het aantal insecten is de afgelopen dertig jaar met 75% afgenomen. Ook vogels, zoogdieren en vissen staan onder druk. Een van de oorzaken? “Zestig procent van de landschapselementen is de afgelopen eeuw uit ons landelijk gebied verdwenen”, zegt Louise Vet, hoogleraar ecologie.

Landschapselementen zijn de streekeigen structuren in een landschap, zoals bomenrijen, heggen, akkerranden, knotwilgen, poelen, vennen en sloten. “De afgelopen decennia hebben we het Nederlandse landschap te veel als gebruiksgoed gezien voor onze landbouw en de uitbreiding van steden”, verklaart Louise. “Dat is ten koste gegaan van de landschapselementen en hun functies. Landschapselementen zijn bijvoorbeeld echte biodiversiteit-boosters. Ze trekken talloze planten en dieren aan, zoals vogels, insecten en kleine zoogdieren. Die vinden in landschapselementen hun voedsel, een schuilplek of een verbindingsweg tussen verschillende leefgebieden.”

Landschapselementen als redmiddel

Behalve het vergroten van de biodiversiteit hebben landschapselementen nog veel meer functies. “Ze nemen CO2 op, vangen stikstof en fijnstof af, bestrijden ziektes en plagen op een natuurlijke manier, en zorgen voor een bodem met een goede structuur”, somt Louise op.

“Hoe minder biodiversiteit, hoe kwetsbaarder we zijn voor klimaatverandering, ziektes of plagen.”

De wortels van bomen en struiken reiken tot ver in de grond, waardoor regenwater diep in de bodem kan trekken. Hierdoor wordt het grondwater aangevuld en ontstaat een gezonde en levendige bodem, boordevol mineralen.

Louise: “Zo’n gezonde bodem is weer goed voor de biodiversiteit en voor het verbouwen van gewassen. Ik zie landschapselementen dus als een redmiddel voor alle functies waar we de afgelopen jaren slordig mee zijn omgegaan.”

Het belang van biodiversiteitsherstel

Waarom is die biodiversiteit eigenlijk zo belangrijk? Louise: “Het is vooral essentieel dat er variatie is. Biodiversiteit begint bij een gezonde bodem, met schimmels en bacteriën. Daardoor kunnen er planten groeien. Die planten hebben interactie met specifieke insecten, die op hun beurt voedsel zijn voor organismen, zoals vogels. Ook zorgen ze voor de bestuiving van planten en bloemen, waardoor er voedsel kan groeien. Zo hangt alles met elkaar samen. Hoe minder variatie aan soorten, hoe kwetsbaarder al het leven op aarde is voor bijvoorbeeld klimaatverandering, ziektes of plagen.”

Aanpassingsvermogen

In tijden van klimaatverandering en stikstofproblematiek is die variatie belangrijker dan ooit, volgens Louise. “We kunnen de toekomst niet voorspellen. Daarom moeten we ons kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden, zoals droogte of heftige regenval. Daarvoor hebben we zoveel mogelijk variatie nodig aan natuur.”

Verdrietlandschap

Toch is die variatie er bijna niet meer in de Nederlandse landschappen. “We zijn vergeten hoe gevarieerd onze cultuurlandschappen vroeger waren”, zegt Louise. “Nederland is nu een heel aangeharkt en over-efficiënt land. Onze huidige boeren werken heel gespecialiseerd en beperken zich tot het verbouwen van een klein aantal hoogproductieve gewassen. De opbrengst per hectare moet zo hoog mogelijk zijn, tegen zo laag mogelijke kosten. Er is weinig variatie tussen en binnen die gewassen. Dat gebrek aan variatie maakt ons voedselproductiesysteem heel kwetsbaar. Eén plaag of ziekte kan het einde betekenen van een oogst.”

Ook zorgt het gebrek aan variatie voor monotone landschappen, waar steeds minder te beleven valt. Louise: “Het verlies van landschapselementen leidt tot een verdrietlandschap. Een weiland met één grassoort is misschien wel groen, maar als het verder geen planten of dieren aantrekt, dan is het net asfalt. Of grasfalt, zoals weleens gekscherend wordt gezegd. Variatie in groen, dáár gaat het om.”

Samenwerken met de natuur

Om die variatie terug te brengen, is de aanplant van landschapselementen in het landelijk gebied een goed begin. “Ik geloof in een manier van landbouw waarbij boeren binnen de ecologische grenzen werken en tegelijkertijd een goede boterham kunnen verdienen”, zegt Louise. “Ik zie boeren ook in de rol als landschapsbeheerder, waarbij ze geld kunnen verdienen met het beheer en onderhoud van landschapselementen.”

Grond is iemands eigendom, maar het landschap is van iedereen, vindt de hoogleraar. “Landschapsbeheer is dus eigenlijk een nutsvoorziening om een gezonde en mooie leefomgeving te behouden. Dat moeten we betalen met publiek en privaat geld, zoals we dat ook doen met de aanleg en het onderhoud van onze wegen.”

Aantrekkelijke regelingen

Om op dat punt te komen, moet er volgens Louise wel meer wet- en regelgeving komen. Net als meer steun en financiering voor boeren. “Dat is een van de redenen waarom ik positief ben over de projecten die Trees for All steunt rondom de aanplant van landschapselementen. Hiermee wordt het voor boeren makkelijker en ook financieel aantrekkelijker om bomen en struiken te planten.”

Groen bewijs

Dat de landbouwsector meer moet samenwerken met de natuur, staat voor Louise als een paal boven water. “De afgelopen jaren zagen we tijdens droge zomers dat de biologische teelt, waarbij meer aandacht is voor een gezonde en natuurlijke bodem, beter met droogte kan omgaan. Hetzelfde geldt voor kruidenrijke graslanden, die regenwater beter opnemen en vasthouden. Er is dus steeds meer bewijs dat we ons landschap nodig hebben om met uitdagingen als klimaatverandering om te gaan.”

Louise hoopt in de toekomst dan ook weer te kunnen genieten van gevarieerde landschappen, met verschillende soorten bomen, planten, dieren en bloemen. In de tussentijd maakt ze zich met veel passie hard voor de natuur in Nederland. “Dat bomen en heggen ook CO2 opnemen en opslaan in de bodem, is mooi meegenomen. Maar biodiversiteit? Daar gaat mijn hart écht sneller van kloppen.”