Op projectbezoek in Bolivia: dankzij bomen keert het water terug in de Andes 

“Agua es vida”, oftewel: “Water is leven.” Deze uitspraak kwam tijdens ons projectbezoek aan Bolivia iedere dag wel een keer voorbij. Watertekorten zijn in het Andesgebergte namelijk aan de orde van de dag. Daarom steunen we hier een project van Stichting Samay, waarbij we samen met de lokale bevolking bomen planten om de waterbeschikbaarheid te verbeteren. Vier dagen lang reisden we op duizenden hoogtemeters om te zien hoe het gaat met de bomen – en met het water!  

De uitdaging in de Andes: watertekorten

Trees for All steunt de aanplant van bomen in de Boliviaanse Andes sinds 2022. Dat is hard nodig, ervaren we als German, de lokale projectcoördinator van Stichting Samay, ons meeneemt naar de verschillende plantlocaties in het Andesgebergte.

Hoewel de omgeving soms best groen oogt, is veel oorspronkelijk bos verdwenen door landbouw en veeteelt. In combinatie met klimaatverandering wordt het daardoor steeds droger in het gebied. Door het gebrek aan bomen kan water niet goed in de grond zakken, waardoor de grond steeds verder uitdroogt en watertekorten ontstaan. 

De gevolgen daarvan zijn duidelijk zichtbaar, bijvoorbeeld op plekken waar de grond door erosie in tweeën is gesplitst. Vanzelfsprekend is ook de impact op de mensen en de natuur enorm, vertelt German. Maar er is ook hoop: door het planten van bomen kunnen we ervoor zorgen dat de waterbeschikbaarheid weer toeneemt!  

Intensieve landbouw en veeteelt hebben gezorgd voor erosie en diepe geulen, zoals in dit gebied in de regio Cochabamba.

Nieuw bos en duurzame boslandbouw  

German stuurt dagelijks zes kleinere organisaties aan die de lokale bevolking op weg helpen met het planten van bomen. Dat gebeurt op twee manieren. Aan de ene kant planten dorpsgemeenschappen bomen op ontboste berghellingen. Om precies te zijn in waterretentiegebieden: plekken waar regenwater zich op een natuurlijke manier verzamelt. Door juist hier bomen te planten, verbetert de waterbeschikbaarheid. Daarnaast bouwen de mensen waterreservoirs waar het water naartoe stroomt en wordt opgeslagen. 

Aan de andere kant verduurzamen de bewoners hun eigen grond, door over te stappen op agroforestry, een duurzaam alternatief voor traditionele landbouw. De mensen planten (fruit)bomen in combinatie met allerlei gewassen, zoals groente en fruit. Deze aanpak zorgt voor meer vruchtbare grond, verbeterde waterbeschikbaarheid en meer, gevarieerd voedsel. En minstens zo belangrijk: hiermee neemt de noodzaak af om nieuw bos te kappen voor landbouw of veeteelt.   

Zonder bomen geen water (en geen leven)

We zijn benieuwd hoe deze theorie uitpakt in de praktijk. Want hoe motiveer je mensen bomen te planten? En hoe zorg je ervoor dat ze daarbij de juiste boom op de juiste plek planten?  

Hiervoor neemt German ons mee naar een modelboerderij in de buurt van Cochabamba. Wat we daar zien is indrukwekkend. Op het land rondom de boerderij zijn waterinfiltratiegebieden en waterreservoirs nagebootst. Gemeenschappen en boeren uit de omgeving kunnen hier trainingen volgen om te leren hoe je dat doet: een reservoir bouwen of water opvangen.   

Ook is er een agroforestry-perceel aangelegd waar allerlei inheemse bomen, fruitbomen, struiken en andere gewassen groeien en bloeien. Het perceel oogt vele malen groener en gevarieerder dan dat van de buren, waar alleen mais groeit. Daarmee is het een prachtige inspiratiebron voor mensen om ook de overstap naar boslandbouw te maken. 

Overigens is hier aan motivatie sowieso geen gebrek: de mensen zijn zich er sterk van bewust dat ze bomen hard nodig hebben. Zoals ze het zelf zeggen: “Zonder bomen geen water en geen leven!”  

Foto 1: German (midden) met onze collega’s bij de modelboerderij in Sipe Sipe
Foto 2: Een agroforestry-perceel dat als inspiratie dient voor lokale gemeenschappen en boeren

Op bezoek bij de lokale gemeenschappen

De volgende dagen zien we dat het concept achter de modelboerderij in de praktijk zijn vruchten afwerpt. We bezoeken dan diverse waterinfiltratiegebieden bij Cochabamba (Sipe Sipe) en La Paz (Sorata). In Sipe Sipe heeft een community van 300 gezinnen mede dankzij onze steun zo’n 9.000 bomen geplant op ontboste berghellingen. Omdat iedereen meehielp, was de klus binnen een paar dagen geklaard!

Foto 1: Trotse Bolivianen die meehielpen met de aanplant en een jong boompje vasthouden. 
Foto 2: Een van de hellingen die we opnieuw hebben bebost samen met de bevolking. 
Foto 3: Marcelina, een van de tecnicos die de gemeenschappen ondersteunt bij de aanplant.

Dezelfde mensen hebben iets verder naar beneden een waterreservoir aangelegd dat goed is voor de opslag van 833.000 liter water. Ongeveer 300 families halen hier water vandaan voor hun huishouden en om de boompjes te irrigeren. Dankzij het reservoir hoeven de mensen niet langer met ezels en emmers de bergen in om op hoge hoogtes hun water te verzamelen. Een flinke vooruitgang.

De komende jaren gaan ze nog eens 10.000 bomen planten langs kleine rivieren in dit gebied, om ook daar de wateropname te verbeteren. Over de kracht van een gemeenschap gesproken!  

Van links naar rechts: verschillende waterreservoirs van lokale dorpsgemeenschappen

Het water komt terug!

Al die dagen bevinden we ons op drieduizenden meters hoog; een plek waar lang niet alle bomen overleven. Daarom gaan hier alleen soorten de grond in die op hoge hoogtes groeien, zoals kewiña en kiswara. In elk waterinfiltratiegebied gelden daarnaast strenge regels om ervoor te zorgen dat het water en de natuur weer op gang komen. Landbouw en veeteelt bijvoorbeeld, zijn verboden.  

Het effect van deze afspraken zien we even verderop. Op grond die acht jaar geleden nog helemaal kaal was door landbouw, piepen nu volop jonge bomen en struiken uit de grond! Bovendien zal de natuurlijke regeneratie hier verder op gang komen dankzij de bomen die de bevolking hier de komende jaren gaat planten.  

En het mooiste? Het water komt stukje bij beetje terug! De snelheid waarmee het water stroomt is zichtbaar gestegen van 2,9 kubieke meter per seconde in 2017 naar 3,5 per seconde in 2023. In een gebied dat steeds droger wordt is dit een heel hoopvol teken! 

Foto 1: Een van onze collega’s bij een boompje dat zo’n maand geleden is geplant 
Foto 2: Op de scheiding tussen gedegradeerde grond (links) en natuurlijke regeneratie (rechts)  

De kracht van agroforestry

Naast de waterretentiegebieden bezoeken we verschillende agroforestry-percelen van boeren en lokale gemeenschappen. Met trots laten zij hun percelen zien, waar allerlei soorten groente, fruit en andere gewassen tussen inheemse bomen groeien. Het is indrukwekkend om te zien dat een deel van de (fruit)bomen hier nog maar anderhalf jaar groeit en nu al enkele meters hoog is. Met als hoogtepunt een perceel waar twee jaar terug niets groeide en dat nu vol staat met zo’n 200 bloeiende (fruit)bomen! 

Dit soort successen zijn naast de intrinsieke motivatie van de bevolking te danken aan de hulp die zij krijgen van German en zijn teams. Zogeheten ‘tecnicos’ helpen de mensen op weg met kennis en tips over de aanplant en het beheer van de bomen. De variatie aan gewassen maakt de mensen minder afhankelijk van de opbrengst van één gewas. Bovendien zorgen de bomen en gewassen voor een vruchtbare bodem die water beter vasthoudt, voor CO2-opname en voor meer biodiversiteit.  

Vrouwen uit de dorpsgemeenschappen leiden ons rond over hun agroforestry-percelen.  

Meten is weten

Na drie tot zeven jaar zal het effect van de aanplant op de waterhuishouding goed merkbaar zijn. Dan zullen de mensen in de regio ervaren dat de waterbeschikbaarheid steeds verder toeneemt. Deze verwachte stijging gaan we ook meten met hulp van experts. En in de tussentijd? Dan gaan we door met dit succesvolle project, dat een voorbeeld kan zijn voor vele mensen en organisaties wereldwijd!