Op weg naar bosherstel op Madagaskar: wij bezochten ons project

Reusachtige baobab bomen, tientallen soorten maki’s en kleurrijke kameleons. Om deze unieke biodiversiteit in West-Madagaskar te behouden, is het hard nodig om de bossen te beschermen én te herstellen. Trees for All steunt daarom het uitdagende herbebossingsproject van Zazamalala. In totaal zijn er 150.000 bomen geplant rondom een van de laatste bossen uit de regio. En dat is niet gemakkelijk, maar tijdens ons projectbezoek zagen we dat we samen het verschil kunnen maken.

Waarom planten we bomen op Madagaskar?

Het is het einde van het regenseizoen. Wanneer we afreizen naar ons projectgebied schrikken we van het uitzicht. Waar kort geleden nog prachtig groen bos stond, treffen we kilometers aan kaal en gedegradeerd land aan. Ook is er veel kleinschalige landbouw. Maar bos is nergens meer te zien.

Maar liefst 97% van het oorspronkelijke droge loofbos (‘dry forest’) in West-Madagaskar is verdwenen. Deze grote ontbossing komt door de toenemende bevolkingsgroei en door ‘slash & burn’, hierbij wordt bos gekapt en in de brand gestoken. Zo wordt de grond vrijgemaakt om rijst, maïs en cassave te verbouwen. Daarnaast wordt er in een rap tempo bos gekapt voor houtskool om op te koken.

Door de grootschalige boskap is dit een van de meest bedreigde ecosystemen ter wereld. En dat is rampzalig, omdat deze bossen en veel dier- en plantsoorten alleen op Madagaskar voorkomen. Als we niets doen, zal bovendien de lokale bevolking achterblijven in een droge en dorre woestijn.

Daarom steunt Trees for All sinds 2021 het herbebossingsproject van stichting Zazamalala. Aangekomen vlakbij het stadje Morondava weten we niet wat we zien: een piepkleine groene oase middenin het kale landschap.

Het Zazamalala bos van +/- 24 jaar oud

Een bos vol leven

Simon Rietveld, oprichter en onze projectpartner, zet zich sinds 2000 in voor de bescherming van de bossen en alle soorten die ervan afhankelijk zijn. En met succes. In zijn botanische tuin staan tientallen Malagassische plant- en boomsoorten. Daarnaast heeft Simon 70 à 80 hectare aan voormalige rijst- en cassavevelden opgekocht en herbebost. Het stuk grond noemde hij ‘Zazamalala’, wat lief kind betekent.

Na 24 jaar staat er een heus Zazamalala-bos dat barst van het leven. Tijdens ons bezoek zagen we prachtige kameleons, intens grote spinnen en ’s avonds struikelden we over de slangen en schorpioenen. Ook vangt Simon maki’s en sifaka’s op in het bos.

Dankzij donaties die we als Trees for All ontvangen, helpen we Zazamalala om het bos te behouden en verder uit te breiden. Tot nu toe hebben we samen al zo’n 150 hectare extra herbebost! Dat betekent een groter leefgebied en meer voedsel voor de zeldzame dieren en planten die op de rand van uitsterven staan.

Tijdens ons bezoek spotten we maki’s, Verreaux’s sifaka, zuidelijke tapijtkameleon (Furcifer major) en witte reigers in en rond het Zazamalala bos

Aan de voet van de baobab

Monsieur Fety, verantwoordelijk voor de herbebossing, nam ons mee het veld in om naar ‘onze bomen’ te kijken. Afgestudeerd in Forest & Nature Conservation heeft hij veel kennis in huis en is super gemotiveerd om een succes van het project te maken. “Want de natuur heeft de mens niet nodig, maar de mens de natuur wel,” zei hij. 

Om op de plantlocaties te komen, ploegden we door stekelig, invasief gras en drassige rijstvelden. Natte voeten horen er nou eenmaal bij. Zonder schaduw in het open veld was het bloedheet (minstens 40 graden) en het zweet droop van ons af. Maar dan heb je ook wat: wat zijn we blij om aan de voet van een reusachtige baobab een van onze kleine boompjes te zien staan!

Op de verschillende percelen controleerden we hoe de bomen erbij staan

Positieve resultaten

We zijn onder de indruk van de resultaten van het Zazamalala-project. Met de meeste jonge bomen gaat het goed: de aanplant is na drie jaar is al zo’n drie meter hoog. Met een mooie uitschieter: een van de bomen is na 4 maanden tijd al zo groot! Dat belooft veel goeds.

Voor het bosherstel gebruikt Zazamalala een slimme plantmethode. Eerst zijn er snelgroeiende lokale bomensoorten geplant die zorgen voor schaduw. Gras blijft hierdoor weg en al snel piepen de boompjes er bovenuit. Ook wordt er een cirkel rondom de boompjes vrijgehouden van gras of onkruid zodat ze niet overwoekerd raken. Sommige zaailingen die we aantroffen hadden het zwaar in de hitte. Om ervoor te zorgen ze niet uitdrogen, wordt er stro of mulch rond het boompje gelegd.

Zeldzame soorten redden

De boompjes die we planten komen uit Zazamalala’s eigen kwekerij. Er worden bijna 100 verschillende boomsoorten gekweekt die hier van oudsher voorkomen. Zo staan er onder andere ebben, palmen en mahoniebomen in de kwekerij. En natuurlijk de imposante Grandidier Baobab, die zo karakteristiek voor deze regio is.

Sommige zeldzame soorten staan zelfs op de Rode Lijst van de IUCN. Simon is vastberaden om deze soorten van uitsterven te behoeden. En door zoveel verschillende soorten te planten, ontstaat er een divers en veerkrachtig bos.

Madame Marie Concepcion, een herpetologe, is sinds kort verantwoordelijk voor de kwekerij en zorgt voor de dieren. In haar eerste maand in dienst vond ze twee soorten blinde slangen die ze hier nog niet eerder had gezien. En dat vindt Simon het mooiste aan Zazamalala: dat ze bijdragen aan kennis over de bijzondere flora en fauna op Madagaskar.

Madame Luciana, Marie Concepcion en andere medewerkers in de kwekerij

Bosherstel is mogelijk

Het Zazamalala bos is niet vanzelfsprekend en het project kent veel uitdagingen. Naast het probleem van ‘slash & burn’ is de druk op het bestaande bos groot vanwege klimaatvluchtelingen uit het zuiden. Ook de overgang naar duurzaam landgebruik is extreem lastig. Elke dag verdwijnt er meer bos.

En hoe minder bos, hoe extremer de hitte wordt. En dat leidt weer tot een slechte oogst in een regio waar al veel armoede en honger is. Een vicieuze cirkel die maar moeilijk is te doorbreken.

Maar het Zazamalala project laat zien dat het anders kan. Monsieur Fety: “Het bos is goed voor iedereen. De bomen zorgen voor meer regen, schone lucht en schaduw.” De bomen die we planten, zorgen namelijk voor een beter microklimaat met meer regenval. Ook houden ze regenwater vast in de grond en wordt de grond weer vruchtbaarder. Zo maken we van gedegradeerde gronden weer levendig bos.

Het project zorgt niet alleen voor een stabieler klimaat, maar levert ook werkgelegenheid op. Bij Zazamalala zijn er 40 mensen uit de omliggende dorpen in vaste dienst. Mannen doen vooral het zware werk: ze maken de percelen vrij van onkruid, graven gaten en planten de bomen. Vrouwen werken in de kwekerij. Ze vullen de zakjes met compost en aarde en verzorgen de zaailingen. Zo kunnen zij hun families onderhouden.

De laatste baobabs

Ondanks de moeilijke omstandigheden zijn er meerdere organisaties die alles op alles zetten om de bossen in West-Madagaskar te beschermen en te herstellen. Soary Randrianjafizanaka van de Malagassische ngo Fanamby nam ons mee naar de Allée des Baobab, één van de bekendste plekken van Madagaskar.

Deze prachtige baobabbomen worden in de Malagasy taal ‘Reniala’ genoemd, ‘moeder van het bos’. Nu zijn deze reusachtige bomen een stille getuige van de ontbossing: als enige bleven ze gespaard van de bosbranden en -kap. Een mooi en verdrietig gezicht, want voorheen stonden de baobabs in een dicht bos.

Fanamby zorgt voor het beheer van de twee natuurgebieden Allée des Boabab en het Andranomenareservaat in de regio. Binnen die reservaten herstellen ze ook afgebrande stukken. Dankzij hun inspanningen is er 73% minder ontbossing in de afgelopen jaren. En ze herplanten de baobabs, die hopelijk net zo oud worden als hun voorouders.

Daarnaast probeert Fanamby de druk op het bos te verlichten en met duurzame alternatieven te komen. Ze stimuleren bijvoorbeeld eco-toerisme en introduceren duurzame landbouwmethoden bij de communities.

Eco-lessen op de basisschool

In het visserdorpje Belo-sur-Mer spraken we met Hamil Harrison, oprichter van Dry Forest. Hun kwekerij ligt naast een basisschool, waar ze ook eco-lessen geven aan leerlingen. Als de bomen groot genoeg zijn, worden ze in het Kirindy Mitea National Park geplant.

“Mijn grootste droom is dat mijn kinderen in de toekomst weer dieren in het bos kunnen zien en kunnen genieten van de unieke natuur op Madagaskar,” vertelt Hamil ons.

Naast herbebossing helpt Dry Forest de lokale gemeenschappen met inkomsten uit duurzame bosbijproducten, zoals baobabvruchtenpoeder. Zo worden steeds meer mensen bewust van de waarde van bos.

In de kwekerij van Dry Forest

Een groene toekomst

Het projectbezoek was ontzettend nuttig om de situatie in West-Madagaskar beter te leren begrijpen. En te zien hoe verschillende organisaties zich met hart en ziel inzetten voor de natuur. Ook was het een mooie gelegenheid om met onze projectpartner na te denken over een aanpak voor de lange termijn. Want onze herbebossingsprojecten gaan niet om een boom planten, maar om een bos te laten groeien.

Er is nog een lange weg te gaan, maar de projecten van Zazamalala, Fanamby en Dry Forest zijn prachtige voorbeelden dat met gedrevenheid, de juiste mensen en hard werken het herstel van bos in West-Madagaskar écht mogelijk is. Dat geeft ons hoop: dat we samen met onze donateurs daadwerkelijk bijdragen aan de bescherming en herstel van de unieke biodiversiteit op Madagaskar.