Herstel van uniek veenmoerasbos: we bezochten ons project op Borneo

Trees for All werkt op Borneo (Kalimantan) aan het herstel van tropisch regenwoud. We doen dit samen met onze partner Borneo Nature Foundation (BNF). We planten dit jaar maar liefst 125.000 bomen in Nationaal Park Sebangau, om zo de unieke veenmoerasbossen te herstellen. Het is een projectgebied vol uitdagingen, maar daarmee ook een plek om écht impact te maken. In september gingen twee collega’s van Trees for All op bezoek om te kijken hoe ons project ervoor staat!

Wat doen we ook alweer op Borneo?

Op het Indonesische deel van het eiland Borneo ligt het prachtige Nationaal Park Sebangau. Dit is een natuurgebied van 570.000 hectare, waar unieke veenmoerasbossen voorkomen. Helaas hebben branden in 2015 en 2019 grote delen van dit bos verwoest. Daarom planten we samen met BNF 125.000 nieuwe bomen.

Dit is niet alleen belangrijk om de natuur te herstellen, maar ook omdat de bodem van dit nationale park één van de grootste koolstofvoorraden ter wereld bevat. Als het bos verdwijnt, komt al die CO2 vrij: een regelrechte klimaatramp. En die willen we voorkomen door het bestaande bos te behouden en te herstellen.

Een project vol uitdagingen

Het bosherstel op Borneo is geen eenvoudige taak. Zo staat het veenmoerasbos voor het grootste deel van het jaar onder water. Bovendien liggen de plantlocaties erg afgelegen en worden ze overwoekerd door varens en zegge (een grassoort). Ook is de grond op sommige plekken verzakt. Daardoor ontstaan er black-water pools: waterpoelen die kokend heet worden in de zon.

Deze uitdagingen zorgen ervoor dat we heel nauwkeurig moeten bekijken op welke plekken we wel en geen bomen planten. De jonge boompjes kunnen in de black pools bijvoorbeeld niet overleven, want door de hitte verbranden hun wortels. En ze mogen ook weer niet te droog staan. Gelukkig doet BNF gedegen onderzoek naar de mogelijkheden om de bomen met meer succes aan te planten. Daarover vertelden ze ons alles tijdens het projectbezoek.

Professionele monitoring

We mochten vier dagen op pad met het lokale team. Daarbij werden we begeleid door Berni en Pau, die allebei al zo’n 15 jaar bij BNF betrokken zijn. Samen bezochten we drie verschillende plantlocaties. Op twee van deze locaties zijn de bomen al geplant. De derde locatie volgt wanneer er regen gaat vallen – hopelijk snel!

We waren onder de indruk van de professionele manier waarop BNF te werk gaat. De organisatie is opgezet door wetenschappers en dat is terug te zien in de werkwijze. Voor elk aanplantgebied is er een eigen aanpak, waarbij de bomen zijn geplant volgens een duidelijke structuur. Ook ligt er veel nadruk op monitoring van de bomen. Veel boompjes zijn gelabeld, zodat BNF nauwkeurig kan volgen hoe het met ze gaat. De eerste monitoringsronde vindt na een half jaar plaats, daarna volgt jaarlijks een nieuwe ronde. En in de tussentijd wordt alle informatie over de groei van boompjes geanalyseerd en bijgehouden.

Deze aanpak zien wij als een grote meerwaarde binnen het project. Het planten van bomen is één ding, maar het gaat er uiteindelijk om dat ze uitgroeien tot een sterk en volwassen bos. BNF laat zien die taak heel serieus te nemen.

Bomen planten in moerasland: loodzwaar

Een andere uitdaging in Borneo is het planten van de bomen zelf. Bomen planten in moerasland is een loodzware taak, hebben we ervaren. De lokale mensen, voor wie ons project een bron van inkomsten is, verplaatsen de bomen in manden naar één van de plantlocaties. Daarvoor moeten ze grote afstanden overbruggen per water en land. Op één dag lopen ze al snel zo’n vijf keer heen en weer: een tocht van drie kilometer heen en weer terug. Ondertussen dragen ze manden die algauw 30 kilo wegen. En dat alles met temperaturen van 38 graden of meer, op paden die lastig begaanbaar zijn.

Tijdens ons projectbezoek hebben we dit zelf ook geprobeerd. Maar het lopen zónder de manden was voor ons al een flinke uitdaging. We kijken dan ook met veel bewondering naar de manier waarop de bevolking zich hier inzet voor het bosherstel.

De manden met boompjes die verderop in het Nationale Park worden geplant. Medewerkers lopen hiermee kilometers door de hitte om ze te planten.

Watermanagement en vuurbestrijding

Tijdens ons projectbezoek hadden we het ‘geluk’ dat de grond niet erg drassig was, waardoor deze relatief goed begaanbaar was. Tegelijkertijd is dat ook het slechte nieuws: de kurkdroge veengrond is zorgwekkend. Door het weerfenomeen El Niño valt er momenteel nauwelijks regen. Het gevolg? Het waterpeil is te laag, waardoor de veengronden veel CO2 uitstoten. En nog erger: ze vatten gemakkelijk vlam. Ook toen wij op projectbezoek waren, zagen we in de omgeving branden oplaaien.

Watermanagement en vuurbestrijding zijn dan ook belangrijke onderdelen om van dit project een succes te maken. Zo heeft BNF acht brandweerteams van dorpelingen samengesteld die de omgeving van de projectlocaties controleren op opkomende branden. Is dit het geval, dan hebben zij de juiste materialen om de branden te blussen.

Daarnaast werkt BNF aan brandpreventie door het projectgebied zo nat mogelijk te houden (rewetting). In het verleden zijn er in het projectgebied veel waterkanalen gegraven om (illegaal) gekapt hout af te voeren. BNF blokkeert deze kanalen door ‘levende’ dammen te bouwen van hout, veengrond en bomen. Het idee is dat de bomen die op de dammen worden geplant, uiteindelijk een natuurlijke blokkade vormen. Zo blijft het water in het projectgebied en stijgt het waterpeil. Belangrijk om branden te voorkomen, maar ook om ervoor te zorgen dat de bomen zelf voldoende water krijgen.

Bosaanplant en bosbescherming in één

Bosbescherming en bosaanplant gaan hand in hand binnen dit project. Maar BNF doet nog meer. Zo loopt er momenteel een onderzoek naar de populatie orang-oetans in Nationaal Park Sebangau. Ook wij zagen deze schitterende dieren in het wild tijdens ons projectbezoek. Dit was erg indrukwekkend, aangezien ons project ook bijdraagt aan extra leefgebied voor deze dieren.

Bovendien is BNF continu bezig met ‘community building’. Dit houdt in dat BNF nauw samenwerkt met de mensen die in de buurt van het bos wonen. Cruciaal, want juist de lokale bewoners kunnen ervoor zorgen dat het bos beschermd én behouden blijft. De lokale bevolking helpt bijvoorbeeld bij het opzetten van boomkwekerijen. Ook werkt BNF aan andere activiteiten die inkomen en voedsel opleveren, zoals het starten van moestuinen, viskwekerijen of bijenteelt. Hierdoor heeft het project veel meerwaarde en is er meer draagvlak voor het werk van BNF.

Nog jarenlang betrokken

Ondertussen is het hopen op de eerste regenbuien. BNF zal dan het laatste deel van de bomen planten. Maar dat betekent niet dat het project erop zit. De komende jaren blijven we betrokken en willen we nog meer bomen planten met de steun van onze donateurs.

We zijn daarbij niet alleen financieel, maar ook inhoudelijk betrokken. We delen onze kennis en ervaring met BNF, die erg openstaat voor feedback. Een mooie basis voor een samenwerking voor de lange termijn, om ervoor te zorgen dat de bomen uitgroeien tot een gezond bos!

De komende tijd scherpen we onze plannen verder aan. Ook gaan we samen onderzoeken hoe we de overlevingskansen van de jonge bomen op sommige plekken kunnen vergroten, ondanks de hitte en de droogte. En zo gaan we vol goede moed verder. Want als ons projectbezoek iéts heeft laten zien, dan is het wel dat het herstel en de bescherming van dit bos van mondiaal belang is.