Zo geven 8.000 bomen het landschap in Portugal een impuls

Weet je nog, de zomer van 2023? De hitterecords in Zuid-Europa volgden elkaar in rap tempo op. Op deze plekken waar de droogte steeds meer toeneemt, is bomen planten hard nodig, maar ook extra uitdagend. Toch is het ons gelukt om in Portugal een start te maken met herbebossing in het Faia Brava Reservaat. Zo dragen we bij aan het herstel van het unieke landschap hier. We blikken terug op ons bezoek aan het project, afgelopen winter!

Het belang van herbebossing in de Faia Brava

De Faia Brava is een indrukwekkend natuurreservaat in Portugal, waar van oudsher uitgestrekte boomweides met steeneiken en kurkeiken voorkomen. Dit typische ‘montado-landschap’ is door de eeuwen heen drastisch veranderd in een gedegradeerde vlakte. Belangrijke oorzaken hiervan zijn bosbranden, graanproductie en schapenhouderij.

Door het gebrek aan vruchtbare grond is er voor lokale boeren steeds minder perspectief om in de Faia Brava te blijven. Terwijl zij naar de stad trekken, verdort hun achtergelaten land steeds verder. En dat in een gebied waar jaarlijks al niet meer dan 500 millimeter regen valt en de temperaturen ’s zomers oplopen tot veertig graden of meer. Hierdoor neemt het risico op branden en verwoestijning meer en meer toe.

Gelukkig is het planten van bomen een effectieve manier om deze vicieuze cirkel te doorbreken!

Een impressie van het Faia Brava reservaat in Portugal.

Aan de slag

Dankzij de steun van onze donateurs konden we onze partner ATNatureza helpen om 8.000 nieuwe bomen te planten. Het gaat om inheemse soorten die van nature in het landschap thuishoren, zoals de Portugese eik, kurkeik, steeneik, hondsroos, esdoorn, netelboom en muisdoorn.

In het voorjaar van 2022 plantte onze projectpartner de eerste 2.800 bomen in zogenaamde ‘boomeilanden’. Dit is een concept van Land Life Company, wat inhoudt dat er zoveel mogelijk verschillende bomen en struiken in groepjes de grond in gaan. Op deze manier ontstaan er nieuwe zaadbronnen van verschillende boom- en struiksoorten, waardoor de diversiteit in de Faia Brava toeneemt.

Een deel van de bomen is geplant in boomeilanden: een concept waarbij zoveel mogelijk verschillende soorten bomen en struiken in groepjes de grond in gaan.

Omgaan met extreme droogte

ATNatureza ging voortvarend aan de slag. Maar al snel sloeg extreme droogte toe die maandenlang aanhield. In deze periode was het niet mogelijk de aanplant water te geven, omdat al het water nodig was voor de mensen en dieren in de regio. Hierdoor heeft het merendeel van de jonge boompjes het niet gered. ATNatureza besloot dan ook om de rest van de aanplant op te schorten.

Gelukkig bracht het voorjaar van 2023 regen en konden we plannen maken om de aanplant een doorstart te geven. Wel koos onze partner voor een andere aanpak. Een klein deel van de bomen zou een plek krijgen in de boomeilanden, de rest werd verspreid door het gebied aangeplant.

Daarnaast zette ATNatureza verschillende planttechnieken in. De gebruikelijke werkwijze is het aanplanten van zaailingen uit de lokale kwekerij. Dit zijn boompjes van enkele jaren oud. Aanvullend daarop zijn er in het projectgebied stekken geplant van bijvoorbeeld essen. Die kregen een plek in de nattere delen van het reservaat. Verder heeft onze partner de grond op sommige plekken direct ingezaaid. En om het af te maken, is een deel van de uitgevallen zaailingen opnieuw geplant.

Positieve resultaten

Direct na de laatste aanplant bezochten we eind 2023 het reservaat. Welke interventies hadden goed gewerkt en welke minder? We gingen langs verschillende plantlocaties en waren blij te zien dat de meest recente aanplant zich goed ontwikkelde.

Het merendeel van de bomen en struiken in de boomeilanden groeide uitstekend dankzij de vele regenval in het najaar. Ook de zaailingen op de meer open plekken in het reservaat deden het over het algemeen goed. Positief was verder dat de minder bekende soorten, zoals aardbeiboom en hondsdoorn, een hoge mate van overleving lieten zien. Gunstig, want deze soorten zullen zich de komende jaren verder door het gebied verspreiden, waarmee de variatie verder toeneemt.

Bij de aanplant heeft ATNatureza bovendien rekening gehouden met het risico op toekomstige droogte. Op verschillende plekken in het projectgebied zijn nieuwe poelen gegraven, die tijdens ons bezoek al vol met water zaten. Een goede buffer voor drogere tijden! Bovendien stimuleren de poelen de biodiversiteit in de omgeving, omdat ze allerlei (water)planten en dieren aantrekken.

Beelden van de aanplant.

Uitproberen en bijsturen

Onze projectpartner heeft ook geëxperimenteerd met beheermaatregelen, zoals het opsnoeien van de steeneiken en kurkeiken. Door de onderste takken weg te zagen, groeien de eiken snel de hoogte in waarmee ze voor extra schaduw zorgen. Geen overbodige luxe in dit gebied met zoveel zonuren! Bovendien ontstaat wanneer de eiken hun bladeren laten vallen een goede strooisellaag die weer bijdraagt aan een gezonde en vruchtbare bodem. 

Andere interventies hadden minder effect. Zo had ATNatureza iepen geplant in de nattere delen van het reservaat. Het overlevingspercentage van deze soorten was aanzienlijk lager in vergelijking met de overige bomen en struiken. Ook was een deel van de geplante essen en eiken omgewoeld door wilde zwijnen. Om de schade van deze dieren in de toekomst te verminderen, hebben we het advies gegeven om de aanplantpercelen tijdelijk met stroomdraad te omheinen.

Tot slot is het afwachten hoe de bomen op de sterk gedegradeerde delen van de Faia Brava groeien. Door de ontbossing zijn deze percelen flink blootgesteld aan zon en wind. Hierdoor heeft de aanplant het relatief zwaar. Tegelijkertijd is het planten van bomen juist hier cruciaal om bijvoorbeeld de vruchtbaarheid van de grond te verbeteren.

Potentie voor natuurherstel

Al met al blijft bomen een kwestie van continu evalueren en bijsturen. Niet elke situatie kunnen we van tevoren voorspellen en hebben we volledig in de hand. Maar bovenal zien we in de Faia Brava veel potentie om de oorspronkelijke natuur terug te brengen.

Het werken met de boomeilanden lijkt een succesvolle methode om dat te doen en om daarmee meer diversiteit te creëren. Daarnaast gaat ATNatureza de komende jaren aan de slag om de verschillende planttechnieken te verbeteren. Zo werken we stap voor stap aan het herstel van het unieke landschap in de Faia Brava en daarmee aan een beter klimaat, meer biodiversiteit én een gezonde leefomgeving.